ISKAT-I SAVM NE DEMEKTİR? ÖLEN KİŞİNİN YAKINLARI, ONUN TUTAMADIĞI ORUÇLARININ FİDYESİNİ ÖDEMELİ MİDİR?

“ Iskat-ı savm” , bir kimse sürekli mazereti sebebi ile tutamadığı oruçların fidyesi ödemeden yahut geçici mazereti ortadan kalktığı halde oruçları kaza etmeden ölürse, öldükten sonra bu kimsenin yerine oruç fidyesi ödenmek sureti ile oruç borçlarının düşürülmesi demektir.

Kur’ân- Kerim'de,
"Orucu zorlukla tutabilenler bir yoksul doyumu fidye öder" buyurulmaktadır. (Bakara, 2/183)

Bu ayetin hükmüne göre, oruca dayanamayan veya mazeretleri sebebiyle Ramazanda ve diğer zamanlarda
oruç tutmaktan aciz olan kimselerin, her bir oruç günü için fidye ödemeleri yeterlidir.

İslâm bilginlerinin çoğunluğu, bu ayetteki "oruç yerine fidye ödenmesi” hükmüne illet olan niteliğin "acizlik" olduğuna hükmederek, mazeretli veya mazeretsiz oruç tutamamadan ve kaza etmeden ölen Müsümanların oruç borçları için fidye ödeyeceğini, hatta bu konuda vasiyette bulunmaları gerektiğini ifade etmişlerdir. Çünkü ölen kimse de artık oruç tutmaktan acizdir.

Bu kimselerin durumu, tutamadıkları oruca karşı fidye vermeleri ayet ve hadisle sabit olan kişilerin durumuna kıyas edilebilir.

 Bu itibarla, çeşitli sebep ve zaruretlerle oruç tutmamış, zaman ve fırsat bulduğu halde kaza da etmemiş bir kimse ölüm esnasında şayet mal varsa borçlu olduğu her gün için, fakire bir fidye verilmesini vasiyet etmelidir.

Bu takdirde, defin masrafı ve varsa borçları düşüldükten sonra, terekenin üçte birinden bu vasiyetinin ifası gerekir.

Üçte ikisi varislerin hakkıdır.
Vasiyet yoksa mirasçılar bunu yapmaya mecbur değildir. Fakat isterlerse, ölen kişinin miras bıraktığı maldan; miras bırakmamışsa veya bıraktığı mal yetmiyorsa varisler, kendi mallarından teberru olarak da oruç fidyesini verebilirler.

Bir hadis-i şerifte;
“Kim ölür ve üzerinde bir aylık oruç borcu olursa (velisi) her günü için bir fakiri doyursun” buyurulmuştur.
(Tirmizî, “Savm”, 23)

Oruç için bu şekilde yapılacak iskat, dinî hükümlere uygundur.

(Oruç İlmihali, Doç Dr. Halil ALTUNTAŞ, Doç Dr. İsmail KARAGÖZ, D.İ.B. Yay. , syf 78-79